کراتینین خون یکی از شاخص‌های مهم در آزمایش خون است که شاید تا به حال هیچ توجهی به آن نداشتید. بالا بودن کراتین خون میتواند نشانه‌ای از مشکل در عملکرد کلیه‌ها باشد. اگر می‌خواهید بدانید که کراتینین خون چیست، سطح نرمال آن چقدر است و نحوه پایین آوردن کراتین خون چگونه است، این مطلب از فیتامین برای شماست.
کراتینین یا کراتین خون چیست؟
کراتینین ماده‌ای زائد است که در جریان سوخت‌وساز طبیعی عضلات یا از هضم پروتئین غذا تولید می‌شود. این ماده توسط کلیه‌ها از خون فیلتر شده و از طریق ادرار دفع می‌شود. همه افراد مقدار مشخصی کراتینین در خون خود دارند، اما بالا بودن بیش از حد آن میتواند نشانه‌ای از وجود مشکل در عملکرد کلیه‌ها باشد. به همین دلیل، درمان کراتین بالا اهمیت زیادی دارد.
سطح نرمال کراتینین خون چقدر است؟
سطح نرمال کراتینین خون بسته به سن، جنسیت و میزان توده عضلانی هر فرد متفاوت است. با این حال، محدوده نرمال برای مردان بین ۰٫۷ تا ۱٫۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) و برای زنان بین ۰٫۵ تا ۱٫۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. دقت کنید که این عدد برای خانم‌ها در حالت عادی است و عدد نرمال کراتینین خون در بارداری متفاوت است.
سطح بالای کراتینین در خون ممکن است نشان‌دهنده عملکرد نامناسب کلیه‌ها باشد، در حالی که سطح پایین آن بیشتر در در افراد با توده عضلانی کم دیده می‌شود. آزمایش خون کراتینین به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌های کلیوی را تشخیص دهند. کلیه‌ای که عملکرد درستی نداشته باشد، نمی‌تواند کراتینین را به‌خوبی فیلتر کند، و این موضوع باعث افزایش سطح کراتینین در خون می‌شود.
| مقدار کراتینین خون | بزرگسال آقا | بزرگسال خانم |
|---|---|---|
| سطح پایین | زیر ۰.۷ | زیر ۰.۵ |
| نرمال | ۰.۷ تا ۱.۲ | ۰.۵ تا 1.0 |
| بالا | بالای 1.2 | بالای 1.0 |
کراتینین بالا نشانه چیست؟
کراتینین بالا اصلا نشانه خوبی نیست و بیشتر اوقات نشانه‌ی مشکلی در سلامت کلیه‌ها است؛ مشکلی مثل عفونت کلیه و نارسایی کلیه.
کراتینین بالای خون معمولا نشانه نارسایی کلیه (حاد یا مزمن) است؛ چراکه وظیفه کلیه‌ها است که این ماده را دفع کنند؛ بنابراین زمانی که کلیه‌ها به‌درستی کار نکنند، کراتینین در خون تجمع پیدا می‌کند. البته ممکن است به دلایل دیگری هم مانند کم‌آبی بدن، مصرف زیاد گوشت یا مصرف زیاد مکمل کراتین، بعضی داروها یا آسیب عضلانی شدید ایجاد شود. برای تشخیص دقیق، معمولا آزمایش‌های تکمیلی مانند آزمایش ادرار و اندازه‌گیری نرخ تصفیه کلیوی (GFR) انجام می‌شود، سپس باید برای درمان و پایین آوردن کراتین خون اقدام شود.
کراتینین پایین نشانه چیست؟
سطح پایین کراتینین به این معنی است که چیزی بر مقدار تولید کراتین در بدن تأثیر گذاشته است. کراتینین بسیار پایین اغلب به دلیل کم بودن توده عضلانی یا کمبود وزن شدید است؛ البته ممکن است به علت بیماری مزمن کلیه، کاهش عملکرد کلیه، رقت خون (رقیق‌شدگی خون)، تحلیل رفتن توده عضلانی بدن یا سوء تغذیه هم باشد. در برخی موارد نادر، مشکلات شدید کبدی نیز می‌توانند باعث کاهش تولید کراتینین شوند.
البته کراتینین پایین در خون معمولا به اندازه بالا بودن آن نگرانکننده نیست اما بهرحال باید بررسی شود.
دلایل افزایش کراتینین خون
سطح بالای کراتینین معمولا به این دلیل است که کلیه‌ها آنطور که باید، کار نمی‌کنند؛ هرچند دلایل دیگری هم میتواند وجود داشته باشد؛ در ادامه دلایل مختلف افزایش کراتینین خون را معرفی می‌کنیم و توضیح می‌دهیم.
نارسایی کلیه
مهم‌ترین دلیل بالا بودن غیرعادی کراتینین خون، نارسایی کلیه است. مشکلاتی مثل عفونت کلیه، انسداد کلیه، سنگ کلیه هرکدام ممکن است باعث بهم خوردن مقدار نرمال کراتینین خون شوند.
البته غیر از نارسایی کلیه چندین عامل دیگر هم می‌توانند به طور موقت سطح کراتینین را بالاتر از حد طبیعی افزایش دهند؛ عواملی مثل بارداری یا کم‌آبی شدید بدن.
رژیم غذایی
همیشه پای برنامه غذایی در میان است. رژیم غذایی شما بر سطح کراتینین خون تأثیرگذار است. اگر به‌صورت مداوم (بیش از دو سال) بیش از نیاز بدنتان پروتئین دریافت کنید (مثلا مصرف گوشت قرمز بسیار بالا باشد یا مکمل کراتین بسیار زیاد دریافت کنید) سطح کراتینین خون‌تان بالا می‌رود.
ورزش شدید
گاهی اوقات ورزشکارانی که ناگهانی شدت تمرین خود را بالا می‌برند و توجهی به مصرف آب کافی ندارند، ممکن است که موقتا دچار افزایش کراتینین خون شوند.
برخی داروها و بیماری‌ها
برخی آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروها می‌توانند بهطور موقت باعث افزایش سطح کراتینین در خون شوند. همچنین برخی از شرایط سلامتی نیز می‌توانند به کلیه‌ها آسیب برسانند و منجر به افزایش سطح کراتینین شوند. بیماری‌هایی مثل:
- دیابت
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی
علائم بالا بودن کراتینین
کراتینین بالای خون به‌خودی‌خود علائم خاصی ندارد؛ در واقع، علائم مربوط به بیماری زمینه‌ای (یعنی نارسایی کلیه) است و همین بیماری باعث افزایش سطح کراتینین می‌شود. بسیاری از افراد با افزایش خفیف کراتینین، به‌ویژه در مراحل اولیه، هیچ علامتی ندارند. اگر سطح کراتینین به مقدار زیادی بالا رود، علائم زیر ظاهر می‌شوند:
- خستگی یا ضعف
- کاهش اشتها
- تهوع و استفراغ
- ورم پاها، مچ پا یا ساق پا
- تنگی نفس
- خارش یا خشکی پوست
- تغییرات در ادرار (تعداد دفعات، رنگ یا حجم)
- گرفتگی عضلات
- گیجی ذهنی یا کاهش تمرکز
- درد قفسه سینه (در صورت تجمع مایع اطراف قلب)
- سردرد
- فشار خون بالا
- کاهش وزن بی‌دلیل
- درد در ناحیه کمر یا پهلو
- وجود خون در ادرار یا ادرار دردناک
- اختلال در خواب
البته یک سری علائم دیگر هم وجود دارند که کمتر شایع هستند؛ مثل:
- بوی بد دهان یا احساس طعم فلز در دهان
- کبودی یا خونریزی طولانیمدت
- بی‌حسی، به‌ویژه در دست‌ها یا پاها
- تشنج (در موارد شدید)
- سکسکه‌های مداوم
- صدای غیرطبیعی قلب یا ضربان نامنظم
اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید حتما برای بررسی و آزمایش به پزشک مراجعه کنید.
یک نکته مهم: کراتینین بالا یک «نشانه» است، نشانه یک بیماری زمینه‌ای. بنابراین خودش یک بیماری مستقل نیست. علائم معمولا فقط زمانی بروز می‌کنند که عملکرد کلیه بهطور قابل توجهی کاهش یافته باشد. بیماری کلیوی در مراحل اولیه ممکن است بدون علامت باشد.
روش‌های کاهش کراتینین خون
یک سری راهکارها برای پایین آوردن کراتین خون وجود دارد؛ اما اگر علائم جدی که در بالا نام بردیم را تجربه می‌کنید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
مصرف مکمل‌های دارای کراتین را قطع کنید!
اگر درحال‌حاضر مکمل کراتین مصرف می‌کنید و کراتین خون شما بالا رفته، باید مصرف مکمل را قطع کنید و حداقل برای مدتی کراتین نخورید!
برخی ورزشکاران و بدنسازان برای افزایش قدرت و استقامت عضلانی، مکمل کراتین مصرف می‌کنند. کراتین در عضله‌ها برای تولید انرژی استفاده می‌شود، اما اگر این نرژی مصرف نشود، بدن آن را به کراتینین تبدیل می‌کند. این میتواند باعث افزایش سطح کراتینین در خون شود که ممکن است به اشتباه به‌عنوان نشانه بیماری کلیوی تفسیر شود. بنابراین، قطع مصرف این مکمل‌ها یکی از اولین راه‌های کاهش کراتینین خون است.
در رژیم غذایی‌تان تغییر دهید!
برای پایین آوردن کراتین خون چی بخوریم؟ گاهی اوقات کاهش دریافت پروتئین حیوانی میتواند کراتینین خون را پایین بیاورد؛ به همین دلیل رژیم‌های گیاه‌خواری یا وگان می‌توانند به کاهش سطح کراتینین کمک کنند. البته پیش از هر تغییری در رژیم خود از پزشک مشورت بگیرید اما برخی غذاهای مفید برای پایین آوردن اوره و کراتین خون شامل این موارد است:
- سبزیجات تازه
- غلات کامل
- حبوبات مانند لوبیا
- میوه‌هایی مثل سیب، آووکادو، بلوبری و آناناس که جزو میوه‌های مفید برای پایین آوردن کراتین خون هستند.
همچنین رژیم‌های گیاه‌خواری یا وگان می‌توانند مفید باشند. البته بازهم توصیه می‌کنیم اینکه برای پایین آوردن کراتین خون چه باید خورد را حتما با پزشک یا متخصص تغذیه هماهنگ کنید.
هیدراته بمانید و به اندازه کافی آب بنوشید!
کم‌آبی بدن میتواند باعث افزایش سطح کراتینین شود. برای پیشگیری از کم‌آبی، حتما باید حداقل ۶ لیوان آب بنوشید؛ اگر هوا خیلی گرم است یا ورزش می‌کنید هم نیاز به آب بیشتر می‌شود.
اگر بهطور مداوم دچار کم‌آبی هستید و حتی با نوشیدن آب کافی بازهم علائم کم آبی دارید، باید با پزشک مشورت کنید چون ممکن است نشانه آسیب کلیوی باشد.
با شدت ملایم ورزش کنید!
ورزش منظم برای سلامتی مفید است، اما مطالعات نشان داده‌اند که ورزش‌های شدید و بسیار طولانی ممکن است بهطور موقت سطح کراتینین را بالا ببرد. اگر کلیه شما آسیب دیده یا کراتینین بالایی دارید، یکی از راه‌های پایین آوردن کراتین خون میتواند این باشد که شدت ورزش‌تان را کمتر کنید.
داروها‌یتان را مصرف کنید!
بهترین دارو برای پایین آوردن کراتین خون کدام است؟ در برخی موارد، پزشک ممکن است که دارو برای پایین آوردن کراتین خون یا قرص پایین آوردن کراتین خون برای‌تان تجویز کند.
البته برخی افراد ترجیح می‌دهند از داروی گیاهی برای پایین آوردن کراتین خون استفاده کنند، مانند دم‌نوش گل گاوزبان یا چای سبز. ولی پیش از مصرف هر داروی گیاهی باید با پزشک مشورت کرد.
نکته مهم این است که هیچ دارویی را خودسرانه مصرف نکنید. داروهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن که برای تسکین درد به‌صورت بدون نسخه مصرف می‌شوند، در صورت مصرف بیش از حد یا طولانیمدت، ممکن است به کلیه‌ها آسیب بزنند و باعث افزایش کراتینین شوند.
پیشگیری از افزایش کراتینین
برای اینکه سطح کراتینین خون شما نرمال بماند لازم است یک سبک زندگی سالم در پیش بگیرید؛ یعنی مواردی مثل رژیم غذایی سالم، نوشیدن آب کافی، ورزش به صورت نرمال و قطع مصرف الکل را حتما رعایت کنید. رژیم غذایی شما باید دارای مقدار کافی پروتئین باشد؛ یعنی نه زیاد و نه کم. اگر مصرف گوشت قرمز شما بسیار بالاست و همزمان مکمل پروتئینی هم دریافت می‌کنید لازم است با کارشناس تغذیه مشورت کنید و مصرف آن را به حد عادی برسانید.
همچنین اگر هر نوع بیماری زمینه‌ای (مثل دیابت یا فشار خون) دارید باید آن را زیرنظر پزشک کنترل و مدیریت کنید.
سخن پایانی
کراتینین بالا یک نشانه است، نشانه‌ای مهم از یک بیماری زمینه‌ای. نحوه پایین آوردن کراتین خون بسته به علت آن متفاوت است. گاهی اوقات اصلاح سبک زندگی میتواند بدون نیاز به دارو، به کاهش سطح کراتینین کمک کند. در این مقاله از فیتامین نحوه پایین آوردن کراتین خون را معرفی کردیم؛ اگر سوالی دارید حتما در قسمت دیدگاه‌ها برای ما بنویسید.
سوالات متداول
بالا بودن کراتین خون به چه معناست؟
بالا بودن کراتین خون در اغلب اوقات نشانه نارسایی کلیه یا آسیب کلیوی است.
چه سطحی از کراتینین خطرناک است؟
بیش از ۱.۳ mg/dL در مردان و ۱.۱ mg/dL در زنان نگرانکننده است اما بالاتر از این اعداد نیاز به بررسی فوری دارد.
آیا می‌توان کراتینین خون را بدون دارو کاهش داد؟
بله خیلی اوقات با اصلاح رژیم غذایی، افزایش مصرف آب و قطع مصرف مکمل کراتین، سطح کراتینین خون هم عادی می‌شود.
آیا ورزش بر سطح کراتین خون تأثیر دارد؟
بله، ورزش شدید و طولانیمدت میتواند بهطور موقت سطح کراتینین را افزایش دهد.
منابع: medicalnewstoday – healthline –kidney
