اختلال نقص توجه/بیشفعالی که ADHD نیز نامیده میشود، یک اختلال رشدی – عصبی است که میلیون‌ها کودک را در جهان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. اگر دقیق بخواهید بدانید که ADHD چیست، باید بگوییم ترکیبی از مشکلات مداوم است! در این مقاله فیتامین به علائم ADHD و درمان آن می‌پردازیم.
ADHD چیست؟ تعریف ساده‌ای از اختلال تقص توجه-بیش فعالی
اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همان‌طور که از نامش پیداست، این اختلال شامل بیش فعالی (یعنی حرکات زیاد که با محیط مناسبتی ندارد)، گاهی اوقات تکانشگری (به معنای انجام عمل شتاب‌زده و بدون فکر) و بی‌توجهی یا همان عدم توانایی در حفظ تمرکز است.
بیش فعالی به عنوان یک اختلال مزمن و ناتوان‌کننده شناخته میشود و تأثیر زیادی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد، از جمله موفقیت‌های تحصیلی و شغلی، روابط بین فردی و عملکرد روزمره دارد.
در صورتی که درمان مناسب صورت نگیرد، ADHD می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس و مشکلات اجتماعی در کودکان شود. بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است احساس بی‌ارزشی، عزت نفس پایین و خودانتقادگری شدیدی پیدا کنند که ناشی از میزان بالای انتقادهایی است که در طول زندگی متحمل شده‌اند.
آمار دقیقی از افراد مبتلا به ای دی اچ دی در ایران در دسترس نیست؛ اما تخمین زده میشوند که تقریبا ۹ درصد از کودکان و ۲.۵ درصد از بزرگسالان ایرانی مبتلا به ADHD باشند.
انواع ADHD
اختلال ADHD سه نوع اصلی دارد و برخلاف اینکه ممکن است فکر کنید همه کودکان مبتلا به این اختلال دچار فعالیت بیش از حد زیاد یا شلوغی هستند، ممکن است کودکی بدون سروصدا و شلوغی ولی مبتلا به ADHD باشد. اختلال ADHD سه نوع اصلی دارد:
- بی‌توجهی
- بیشفعالی/تکانشی
- ترکیبی از هردو!
تشخیص بر اساس حضور علائم پایدار است که در بیش از یک محیط مشهود بوده است. علائم پایدار یعنی علامت‌هایی که از کودکتان می‌بینید، باید مدت طولانی (بالای شش ماه) در او وجود داشته باشند و کاملا هم مشخص و مشهود باشند. همچنین این علائم باید در بیش از یک محیط بروز کرده باشند؛ مثلا اگر کودک شما فقط در خانه دچار چنین علائمی است و در محیط‌های دیگر (مثل مدرسه) این علائم را ندارد، پس او دچار بیش فعالی نیست!
تفاوت بیشفعالی و اوتیسم چیست؟
اوتیسم و بیشفعالی هر دو نوعی اختلال رشدی – عصبی هستند، اما نحوه بروز، نشانه‌ها و شرایط هرکدام متفاوت است. به گفته دانشگاه آکسفورد، در بعضی موارد ممکن است کودکی به هر دو مبتلا باشد.
در ADHD شما با کودکی مواجه هستید که دچار بی‌توجهی، بیشفعالی و گاهی تکانشگری است، این کودک ممکن است در حفظ تمرکزش مشکل داشته باشد، دچار اشتباهات مکرر، حواسپرتی و بی‌دقتی باشد، نیاز به حرکت و فعالیت مدام داشته باشد و به نوعی «بی‌قرار» است.
اما در اختلال اوتیسم شما با کودکی مواجه هستید که نمی‌تواند ارتباطات اجتماعی درستی برقرار کند و الگویی از رفتارهای محدود و تکراری دارد. این کودک در ارتباط کلامی یا غیرکلامی درستی با دیگران دچار مشکل است و تعاملات اجتماعی او ضعیف است. همچنین رفتارها یا گفتارهای تکراری محدودی از خودش بروز می‌دهد.
شاید به نظر بیاید که این دو اختلال شباهت‌هایی باهم دارند اما در حقیقت دو اختلال متفاوت هستند. اولین قدم در درمان یا کنترل این اختلالات این است که تشخیص درستی بگیرید و این کار فقط توسط روانپزشک انجام میشود. بنابراین با دیدن یکی دو نشانه در کودکتان، وضعیت او را تشخیص ندهید!
اگر گمان می‌کنید که کودکتان ممکن است ADHD یا اوتیسم داشته باشد، هرچه سریع‌تر با یک روانپزشک کودکان ملاقات کنید. ممکن است کودک شما هیچ اختلالی نداشته باشد یا اگر هم داشته باشد با مداخله زودهنگام می‌توانید شرایط را به خوبی کنترل کنید.
علائم بیش فعالی یا ADHD در کودکان چیست؟
اختلال بی‌توجهی – بیشفعالی علائم رایجی دارد و پدر و مادر یا معلم می‌توانند حدس بزنند که ممکن است کودک دچار این اختلال است. در ادامه یک سری علائم را نام می‌بریم اما دقت کنید که تشخیص نهایی فقط با روانپزشک است.
- مشکل در حفظ تمرکز
- اشتباهات مکرر و بی‌دقتی
- مشکل در نظم و سازماندهی وسایل شخصی
- گم کردن وسایل، فراموش کردن کارها
- حواسپرتی فراوان
- بیقراری بیش از حد
- عدم تحمل سکون یا سکوت
- قطع کردن حرف دیگران
- مشکل در انتظار کشیدن
- تصمیم‌گیری‌های عجولانه بدون در نظر گرفتن عواقب آن
علائم بیش فعالی یا ADHD در بزرگسالان چیست
نشانه‌ها و علائم در بزرگسالان تقریبا مشابه است؛ اما ممکن است فرد یاد گرفته باشد که بعضی جاها خود را تا حدی کنترل کند! در ادامه یک سری نشانه و علامت از بیش فعالی در بزرگسالان نام می‌بریم.
- عدم تمرکز و حواسپرتی مداوم
- فراموش کردن قرارها، وسایل یا کارهای روزمره
- بینظمی در زندگی، کار یا زمان‌بندی
- تأخیر و اهمال‌کاری در انجام کارها
- تکانشگری (تصمیمگیری یا حرف زدن بدون فکر)
- بیقراری ذهنی یا جسمی؛ ناتوانی در آرام نشستن
- نوسانات خلقی و تحریک‌پذیری سریع
- احساس بی‌حوصلگی یا خستگی از کارهای تکراری
- مشکل در مدیریت زمان و برآورد نادرست از مدت انجام کارها
- مشکل در گوش دادن فعال؛ گاهی وسط حرف دیگران می‌پرند
- احساس ناکامی یا اعتمادبه‌نفس پایین به‌دلیل اشتباهات مکرر
- مشکل در تمرکز بر جزئیات و اشتباهات بی‌دقتی در کار
راهکارهای درمان ADHD چیست؟
درمان‌های استاندارد برای ADHD در کودکان شامل دارو، رفتاردرمانی، مشاوره و خدمات آموزشی است. این روش‌ها می‌توانند بسیاری از علائم ADHD را کاهش دهند، اما آن را درمان نمی‌کنند. این راهکارها همچنین می‌تواند به جلوگیری از برخی عوارض ناشی از ADHD کمک کند. ممکن است مدتی طول بکشد تا مشخص شود دقیقا کدام روش درمانی برای شما یا فرزندتان بهتر است.
دارو درمانی
داروهای محرک در حال حاضر بیشترین داروهای تجویز شده برای ADHD هستند. محرک‌ها سطح مواد شیمیایی مغز به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی را افزایش داده و متعادل می‌کنند. این داروها به کاهش علائم بی‌توجهی و بیشفعالی کمک می‌کنند.
دوز مناسب از کودکی به کودک دیگر متفاوت است، بنابراین ممکن است زمان ببرد تا مشخص شود چه دارویی برای فرزند شما مؤثر است. دقت کنید که هرگز دارویی را سرخود مصرف نکنید!
رفتاردرمانی ADHD
کودکان مبتلا به ADHD لازم است از رفتاردرمانی، آموزش مهارتهای اجتماعی، آموزش مهارتهای والدین و … بهره‌مند شوند.
این موارد ممکن است توسط روانپزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی یا سایر متخصصان سلامت روان ارائه شود. برخی از کودکان مبتلا به ADHD همچنین ممکن است سایر شرایط سلامت روان مانند اضطراب یا افسردگی را داشته باشند. مشاوره ممکن است هم به ADHD و هم به بیماری دیگر کمک کند. بهترین کار این است که معلمان کودکتان از شرایط او اطلاع داشته باشند.
چرا دچار ADHD می‌شویم؟ دلایل ایجاد ADHD چیست؟
بیشفعالی یا ADHD یک اختلال عصبی-رشدی است که علت دقیق آن هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، مغزی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
مطالعات گسترده روی تصاویر گرفته شده از مغز نشان داده‌اند که در مغز افراد مبتلا به بیش فعالی، عملکرد بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل توجه، برنامهریزی و مهار رفتار هستند (مانند قشر پیش‌پیشانی) متفاوت است.
از نظر ژنتیکی، اگر یکی از والدین یا بستگان نزدیک دچار ADHD باشد، احتمال ابتلای کودک هم افزایش می‌یابد.
همچنین عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض دود سیگار یا الکل در دوران بارداری، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، یا قرار گرفتن در معرض سرب نیز می‌توانند خطر بروز آن را بالا ببرند.
این اختلال به دلیل تربیت یا تنبلی کودک ایجاد نمی‌شود، بلکه ریشه در ساختار و عملکرد مغز دارد.
چطور تشخیص دهیم که دچار ADHD شده‌ایم یا خیر؟
تشخیص اینکه دچار بیشفعالی یا ADHD هستید یا نه، فقط با ارزیابی تخصصی توسط روانپزشک ممکن است، شاید شما نشانه‌ها و علائمی را در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی ببینید و خیلی زود حس کنید که این علائم در شما هم وجود دارند! اما تشخیص این اختلال اصلا ساده نیست و نیاز به بررسی دقیق روانپزشکی دارد.
داشتن چند مورد از نشانه‌ها به‌تنهایی به معنی ADHD نیست؛ ممکن است ناشی از استرس، اضطراب، کم‌خوابی یا شرایط دیگر باشد.
تشخیص دقیق نیاز به مصاحبه بالینی، پرسش‌نامه‌های استاندارد و بررسی سابقه دوران کودکی دارد، چراکه ADHD از کودکی وجود دارد، فقط ممکن است دیر تشخیص داده شود.
اگر احساس می‌کنید نشانه‌های بیش فعالی را دارید، بهتر است در اولین فرصت یک وقت ملاقات با روانپزشک بگیرید.
چند نکته مهم که باید درباره‌ی ای دی اچ دی بدانیم
حتی اگر کودک شما دچار این اختلال نیست، بهتر است چند نکته درباره این اختلال بدانید!
ADHD تنبلی یا بی‌مسئولیتی نیست.
این اختلال ریشه در ساختار و عملکرد مغز دارد، به‌ویژه در نواحی مرتبط با تمرکز، تصمیمگیری و کنترل رفتار.
از کودکی شروع میشود اما در بزرگسالی هم ادامه دارد.
بسیاری از بزرگسالان متوجه میشوند که علائم کودکی‌شان هنوز هم وجود دارد، فقط شکل آن‌ها تغییر کرده است.
ADHD انواع مختلف دارد.
سه نوع اصلی دارد: نوع بی‌توجه (حواس‌پرت)، نوع بیش‌فعال/تکانشی، و نوع ترکیبی.
هوش افراد مبتلا طبیعی یا حتی بالاتر از میانگین است.
ADHD ربطی به هوش ندارد؛ مشکل در تنظیم توجه و مدیریت ذهن است، خیلی اوقات کودکان یا بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی هوش بالاتری هم دارند!
درمان قطعی ندارد، اما قابل کنترل است.
با دارو، رفتاردرمانی، آموزش مهارتهای تمرکز و تغییر سبک زندگی میتوان علائم را تا حد زیادی کاهش داد.
تشخیص اشتباه رایج است.
بسیاری از افراد مبتلا ابتدا با برچسب اضطراب، افسردگی یا استرس مزمن تشخیص داده میشوند.
تحرک بدنی، خواب کافی و تغذیه سالم بسیار مؤثرند.
ورزش منظم، خواب منظم و کاهش قند و کافئین به بهبود تمرکز کمک زیادی می‌کند.
محیط و برنامهریزی نقش کلیدی دارند.
داشتن برنامه روزانه، استفاده از یادآورها، و تقسیم کارها به بخش‌های کوچک می‌تواند زندگی را بسیار آسان‌تر کند.
درمان زودهنگام نتیجه‌ی بهتری دارد.
هرچه زودتر متوجه مشکل کودکتان و راه‌های مدیریت این اختلال شوید، کیفیت زندگی و موفقیتش بالاتر می‌رود.
سخن پایانی
اختلال بیش فعالی-نقص توجه یک اختلال مزمن و شایع است که باعث میشود که افراد در مدرسه یا جامعه دچار مشکل شوند. در این مقاله فیتامین به این پرداختیم که ADHD چیست، چه علائمی دارد و چگونه میتوان آن را کنترل کرد. اگر سوالی دارید در قسمت نظرها برای ما بنویسید.
سوالات متداول
علائم ADHD در بزرگسالان چیست؟
در بزرگسالان معمولا علائمی مثل عدم تمرکز، فراموشی، بیقراری، تصمیمگیری عجولانه، بینظمی و مشکل در مدیریت زمان وجود دارد.
درمان ADHD در بزرگسالان چگونه است؟
درمان شامل مصرف دارو، رفتاردرمانی، و آموزش مهارتهای تمرکز و برنامهریزی است.
علائم ADHD در نوجوانان چیست؟
علائم ای دی اچ دی در نوجوانان شامل کاهش تمرکز در درس، بینظمی، پرحرفی، فراموشی، و رفتارهای تکانشی یا عصبی میشود.
درمان قطعی بیشفعالی بزرگسالان وجود دارد؟
تقریبا خیر، اما میتوان این اختلال را به خوبی مدیریت کرد.
ای دی اچ دی در دختران و پسران فرق دارد؟
خیر هم دختران و هم پسران دچار این اختلال میشوند اما در پسرها شایعتر است.
علائم ADHD در کودکان چیست؟
این اختلال در کودکان باعث بیقراری، حواسپرتی، پرحرفی، و ناتوانی در کنترل رفتار یا رعایت نوبت میشود.
منابع: mayoclinic، verywellhealth
